Tradycyjna pobożność – rozwija dziecięcą wiarę czy w niej przeszkadza?

Playlista z wszystkimi wersjami audio artykułów

Lodówka Basi pełna jest płatków kwiatów. Zbiera je od kilkunastu dni, by nie zabrakło na całą procesję. Zroszone wodą, zamknięte w woreczkach zachowują świeżość bardzo długo. Pytam Basi, ile zna mam, które z takim zaangażowaniem przygotowują się do procesji Bożego Ciała. Odpowiada, że żadnej. W czasie pandemii jej córka sypała kwiaty jako jedyna. Ale w lepszych latach do procesji przyłączały się mamy z osiedla Basi, które nawet w niedzielę nie zaglądały do kościoła. Dla ich córek ubranie się w piękną sukienkę i sypanie kolorowych płatków było nie lada wydarzeniem. Czy oderwanym od wiary, jak te płatki od kwiatka? Jak to jest z tradycyjną pobożnością? Zachwyca czy zanudza nasze dzieci? Rozwija wiarę czy przeszkadza budować osobistą relację z Bogiem?

Celebracja z pompą i walka o mikrofon

“Pamiętam moją babcię, jak codziennie wieczorem siedziała w ciemnym mieszkaniu, trzymając różaniec” – wspomina Basia. “Ten różaniec był fluorescencyjny, więc nic poza nim nie było widać. (Śmiejemy się, że to tradycyjny odpustowy różaniec.) Babcia zabierała nas na wszystko, co możliwe w kościele” – kontynuuje Basia. “Wszystkie majowe, wszystkie czerwcowe, wszystkie różańce w październiku, wszystkie roraty. To było dla niej bardzo ważne, zawsze na to chodziliśmy i wszystkie święta celebrowało się z pompą” – wspomina. 

“A nie zrażało was to?” – pytam. “Właśnie to jest ciekawe, że nie” – odpowiada Basia. “Dzieci walczyły, żeby powiedzieć „zdrowaśkę” do mikrofonu. Pamiętam, jak katecheci robili próby procesji przed Bożym Ciałem już tydzień wcześniej. Były i poduszki z szarfami, i szarfy, i sztandary i to wszystko było obstawione. Nigdy nie brakowało człowieka. Wszystko było poustawiane i idealnie przećwiczone.

“Można jednak powiedzieć, że nie to jest istotą wiary” – przerywam. “Ale wszystkie dzieci miały świadomość, że idzie Najświętszy Sakrament i Pan Jezus nie może przejść tak po prostu, tylko po dywanie” – wspomina Basia.

Czytaj także: „I nie wódź nas na pokruszenie”. Po tych historyjkach może boleć brzuch… ze śmiechu!

“Rutyna i nawyki – od tego zaczynamy”

Synowie Basi również z wielkim zaangażowaniem uczestniczą w procesjach. Są dumni, kiedy niosą świece – tzw. akolitki, nawet jak gorący wosk spływa na ich ręce. Nie dają po sobie znać, że coś jest nie tak. Młodszy dzwoni dzwonkiem. To jest rzeczywiście siła tradycji. Angażuje, zespala w działaniu, jest czasem pierwszym krokiem, by zaangażować się w życie Kościoła, by znaleźć swoje miejsce w parafii. 

“Im starsze są dzieci i więcej rozumieją, tym jest im łatwiej. Czasami o coś dopytują, na przykład o jakieś wezwanie w litanii. Myślę, że tak zaczyna się wiara. Od rutyny i nawyków. Dlatego bierze się małe dzieci do kościoła, żeby po prostu nauczyły się do niego chodzić, a nie zostały zaskoczone w siódmym roku życia, że od teraz mają uczestniczyć we mszy św., bo za dwa lata Komunia. Dzieci powinny zobaczyć u swoich rodziców żywą wiarę, pobożność jako element codziennego życia – przekonuje moja rozmówczyni.

Procesja w południe. A może wieczorem?

Nie dodałam jeszcze, że Basia urodziła się i mieszka we Wrocławiu. Dla równowagi zaglądam na Podkarpacie. W Rzeszowie mieszka inna Basia, mama pięcio i siedmiolatki. Imię to samo, spostrzeżenia odmienne. Choć, podobnie jak poprzedniczka, rzeszowska Basia na Boże Ciało, by dotknąć tradycji, wyjeżdża na długi weekend do miejscowości, gdzie mieszka jej rodzina. 

“Obchody Bożego Ciała w małym miasteczku mają urok. Trochę folklorystyczny, trochę ludowy, trochę jest to powrót do bajkowego dzieciństwa” – opowiada z nostalgią. “Wożę tam swoje dzieci, żeby im to pokazać, by uczestniczyły w obrzędzie i tradycji. Ale na Wielkanoc muszę być u dominikanów w Rzeszowie. Różne święta mają swoje domy. Domem Wielkanocy są dominikanie rzeszowscy. Domem Bożego Ciała Ulanów, gdzie ołtarz jest budowany przy rodzinnym domu. Tam się wszyscy znają. To jest takie bezpieczne i bliskie” – opowiada moja rozmówczyni.

Wypowiedź Basi uruchamia we mnie wspomnienie dominikańskiej procesji Bożego Ciała we Wrocławiu. Zaczynała się późnym wieczorem. Z bębnami, pochodniami i radosnymi śpiewami była tradycją w nowym, odświeżonym wydaniu. Ale Pan Jezus był ten sam, czy to niesiony w skwarze gorącego południa czy w chłodzie wieczoru.

Czytaj także: Dzieci pytają o naukę i Boga. “Nie dzielmy tych światów!” [rozmowa]

“Nabożeństwa są dla nich nieczytelne”

“Podejmowałam próby pójścia na tradycyjne nabożeństwa, pomijając wspomniane Boże Ciało, które jest tu pewnym wyjątkiem, ale dla nas wyzwaniem jest już sama niedzielna msza: gdzie pójść i jak to dzieciom opowiedzieć” – mówi Basia. “Na etapie, na którym są moje dziewczyny, nabożeństwa są nieczytelne. One tego nie rozumieją. Ostatnio sama poszłam po długiej przerwie na majówkę i uznałam, że to jest mocno archaiczne, wezwania litanii są wyzwaniem nawet dla dorosłych. Myślę, że dzieci muszą zrozumieć podstawy wiary, co się dzieje na mszy św., a dodatkowe nabożeństwa to taka nadbudowa dla zaawansowanych. Trzeba to lubić – tę swoistą wrażliwość i estetykę. Myślę, że to na razie nie dla moich dzieci – kwituje Basia.

“Idziemy z duchem czasu!”

“Jesteście zdania, że trzeba iść z duchem czasu i korzystać z nowszych form, jak np. koncerty uwielbieniowe, spotkania charyzmatyczne, happeningi ewangelizacyjne?” – dopytuję. “Oczywiście! Jestem za tym, żeby iść z duchem czasu, patrzeć do przodu, bo dzieci żyją w świecie i one mają swoje czasy. W tych swoich czasach muszą się odnaleźć w Kościele i w świecie, bo jedno z drugim jest sprzężone. Owszem, opowiadam im o swoim przeżywaniu wiary trzydzieści lat temu, ale to jest budowanie rodzinnej historii. U nas tradycyjną duchowość prezentuje prababcia i ciocia. W ich mieszkaniu jest obraz Serca Jezusa i obraz Maryi z Sercem Bolejącym. Tam jest kultywowana tradycja, którą widzą moje córki. Podziwiam dzieci, które są w stanie siedzieć przez godzinę, nie rozumiejąc, co się dzieje. Natomiast jak moje dzieci coś zachwyca, to jestem w stanie sama dać się temu porwać” – stwierdza Basia.

W tym miejscu przypomina nam się Gombrowicz z hasłem „jak zachwyca, jeśli nie zachwyca”. Tak, to też jest doświadczenie rodzica: chciałby pokazać, jak piękna jest msza odpustowa w parafii, bo chór zaśpiewa i zapach kadzidła się rozniesie, jak wspaniale jest wyruszyć na pielgrzymkę, bo sanktuarium takie cudowne i intencji do Matki Bożej tyle. Nas to zachwyca, dzieci niekoniecznie. Choć oczywiście czasem się uda.

Czytaj także: Rodzina Fedorów: “wiara i muzyka to całe nasze życie”

Tradycja i nowoczesność – czy mogą współgrać?

Po tych dwóch rozmowach doświadczam lekkiego rozdwojenia. Rozumiem dzieci podążające za rodzicami i rodziców podążających za dziećmi. Czy da się zrównać krok? Ważne jest to, żeby nie gardzić żadną formą – czy tą uświęconą tradycją, czy dostosowaną do współczesności. W końcu „Duch wieje, kędy chce”. A babciom i dziadkom „klepiącym” zdrowaśki, wielu potomnych zawdzięcza wiarę, a nawet spektakularne, „nowoczesne” nawrócenia.